नविन शाक्य

गत वर्ष यही समयमा हाम्रो सहरमा ठूलो बाढी आएको थियो। त्यसले जनजीवन अस्तव्यस्त बनायो, मानिसहरूले ज्यान गुमाए, घर र पसलहरू बगायो, र मानिसहरूलाई सामान्य अवस्थामा फर्कन निकै संघर्ष गर्नुपर्‍यो। यस वर्षको कथा फरक छ, तर यसको प्रभाव उस्तै छ। एउटा दंगा भड्कियो, जसले सार्वजनिक र निजी सम्पत्तिहरू ध्वस्त पार्यो। यी दुई फरक आपत्कालले एउटै कमजोरीलाई उजागर गर्‍यो: बजार खुल्ने बित्तिकै खाद्यान्न पसलहरूमा मानिसको भिड लाग्यो। त्यसमाथि, डिजिटल भुक्तानी प्रणाली पनि पूर्ण रूपमा असफल भयो। चाहे बाढी होस् वा दंगा, मानिसहरूले सबैभन्दा बढी आवश्यक परेको बेलामा आधारभूत आवश्यकताका सामग्रीहरू किन्न सकेनन्। हामी सबै सस्तो डाटा, निःशुल्क सार्वजनिक वाइफाई, र नगद बोक्नु नपर्ने सुविधाका कारण डिजिटल भुक्तानी प्रणालीमा अभ्यस्त भइसकेका छौं। तर सत्य के हो भने, यी प्रणालीहरू संकटको समयका लागि बनेका छैनन्। विपत्ति आउँदा बैंकका सर्भर, मोबाइल नेटवर्क र भुक्तानी गेटवेले अचानक बढ्ने ट्राफिकको भार थेग्न सक्दैनन्। त्यसैले, डिजिटल सेवाहरूले हाम्रो दैनिक जीवनलाई कति सहज बनाएका छन् भन्ने कुरालाई नकार्न सकिँदैन, तर आपत्कालमा ती भरपर्दो...

मैले भर्खरै मात्र १२०० रुपैयाँमा लगभग १० डलरबराबरमा नक्कली मार्शल विलेन ब्लुटुथ स्पिकर किनें। आश्चर्यको कुरा के भने, यसको ध्वनि गुणस्तर त्यति निराशाजनक थिएन—जति मूल्य तिरेँ, त्यस अनुसार त स्वीकार्य नै हो। तर अझ बढी प्रभाव पार्ने कुरा त यसको डिजाइन थियो: आकार, बनावट र देखावट मूल मार्शल स्पिकरसँग झन्डै उस्तै लाग्थ्यो। जो कोही संगीत, पोडकास्ट वा अडियोबुक सुन्न चाहन्छन् र बजेटमा छन्, उनीहरूका लागि यस्ता उपकरणहरू पर्याप्त नै छन्। त्यो सानो खरिदले मलाई पुराना यादहरू मा पुर्यायो—र मलाई फेरि विद्यालय जीवनतर्फ फर्काइ दियो। जब म सानो कक्षामा थिए, हाम्रो टोलमा एक-दुई घरमा मात्र टेलिभिजन हुन्थ्यो। त्यति बेला टिभी भनेको विलासी सामान थियो—ठूलो, भद्दा र महँगो। हाम्रो परिवारसँग हिटाची को २० इन्चको रंगीन टिभी थियो, र त्यो नै हाम्रो सामाजिक प्रतिष्ठाको एउटा सूचक बनिसकेको थियो। शनिवारको दिउँसो नेपाल टेलिभिजनले हिन्दी फिल्म देखाउँदा वा मध्य हप्तामा महाभारत आउने बेलामा हाम्रो बैठक कोठा मानिसहरूले खचाखच भरिन्थ्यो। जो जसले जहाँ ठाउँ पाउथ्यो, त्यहीँ बसेर हेर्थे—हाम्रो घर एउटा सानो सिनेमा हल जस्तै बन्थ्यो। भिस...